Showing posts with label गायन. Show all posts
Showing posts with label गायन. Show all posts

Sunday, August 7, 2016

कलाकार

पाऊस आणि कलाकार किती सारखे असतात ना... दोघेही मनस्वी, लहरी, थोडेसे आत्मकेंद्री, तरीही हवेहवेसे. बाकीचे सारे विश्व, अगदी सूर्य चंद्रसुद्धा काळ काम वेगाच्या गणितात गुरफटलेले, पण ह्याना मात्र स्थलकालाचे बंधन नाही. अर्थात दैवी स्रुजनाचा स्पर्श झाल्यावर ह्या चौकटीत कसं बसणार!!
मैफल रंगवण्याची दोघांचीही ताकद असामान्य. संथ ठायीत आकाशात विहरणारे गंभीर गर्द जांभळे मेघ एकाएकी मध्यलयीत बरसू लागतात. लय वाढत जाते तशी मैफिल अधिक गूढ गहिरी होत जाते. अचानक एखादा आर्त सूर विजेसारखा लखकन काळीज उजळून जातो. आधी सौम्य म्रुदू भासणारया सरी अाता अधिकाधिक द्रुत, प्रवाही होत जातात आणि त्या सरीत सारे चिंब भिजून जातात. सगळे सचैल झाल्यावर हे नाट्य थोडावेळ शांत होते.
ह्या उन्मनी अवस्थेत एखादी नाजुक हळवी सर ठुमरीसारखी बरसून जाते आणि सगळे मुग्ध उत्फुल्ल होतात. अवचित आलेली ही सर आणि ठुमरी ह्यांमधे कुणाचा श्रुंगार जास्त लोभस हे कसं ठरवायचं??

मैफिलीचा उत्तररंग सुरू होतो. अखेर श्रावणसरी भैरवी गातात आणि मैफल सरते. शिल्लक राहते एक त्रुप्ती, समाधान आणि पुनरुक्तीची हुरहुर......

अर्थात मैफल रंगण्यासाठी फक्त पाऊस किंवा कलाकार पुरेसा नाही. सरीसाठी आसुसलेली भुई आणि सुरासाठी आसुसलेला रसिक ह्यांची तगमगही तीव्र हवी आणि पहिल्या थेंबाने किंवा षड्जाने मोहरलेली दादही म्रुद्गंधी हवी.

अखेर पावसाचा प्रवास भुईपाशी संपतो आणि कलाकाराचा रसिकापाशी. कारण त्याची उत्कटता, आवेग, उत्स्फुर्तता, संदिग्धता आणि सर्जनशीलता समजेल, रुजवेल आणि फुलवेल अशा ताकदीची जमीन किंवा रसिक लाभला तरच हा स्रुजनसोहळा उत्कर्षबिंदूला जाऊन पोचताे, कलावंत आणि रसिक, दोघांसाठीही...

गायकी के 8 अंग

*गायकी के 8 अंग (अष्टांग गायकी)*

वातावरण पर प्रभाव डालने के लिये राग मे गायन, वादन के अविभाज्य 8 अंगों का प्रयोग होना चाहिये। ये 8 अंग या अष्टांग इस प्रकार हैं - स्वर, गीत, ताल और लय, आलाप, तान, मींड, गमक एवं बोलआलाप और बोलतान। उपर्युक्त 8 अंगों के समुचित प्रयोग के द्वारा ही राग को सजाया जाता है।

*स्वर* - स्वर एक निश्चित ऊँचाई की आवाज़ का नाम है। यह कर्ण मधुर आनंददायी होती है। जिसमें स्थिरता होनी चाहिये, जिसे कुछ देर सुनने पर मन में आनंद की लहर पैदा होनी चाहिये। यह अनुभूति की वस्तु है। सा, रे, ग, म, प, ध और नि जिन्हें क्रमश: षडज, ऋषभ, गंधार, मध्यम, पंचम, धैवत और निषाद के नाम से ग्रंथों में वर्णित किया गया है। 12 स्वरों के नाम इस प्रकार हैं - सा, रे कोमल, रे शुद्ध, ग कोमल, ग शुद्ध, म शुद्ध, म तीव्र, पंचम, ध कोमल, ध शुद्ध, नि कोमल और नि शुद्ध।

*गीत, बंदिश* - बंदिश, परम आकर्षक सरस स्वर में डूबी हुई, भावना प्रधान एवं अर्थ को सुस्पष्ट करने वाली होनी चाहिये। गायक के कंठ द्वारा अपने सत्य रूप में अभिव्यक्त होने चाहिये गीत।

*ताल* - ताल एक निश्चित मात्राओं मे बंधा और उसमे उपयोग में आने वाले बोलों के निश्चित् वज़न को कहते हैं। मात्रा (beat) किसी भी ताल के न्यूनतम अवयव को कहते हैं। हिन्दुस्तानी संगीत प्रणाली में विभिन्न तालों का प्रयोग किया जाता है। जैसे, एकताल, त्रिताल (तीनताल), झपताल, केहरवा, दादरा, झूमरा, तिलवाड़ा, दीपचंदी, चांचर, चौताल, आडा-चौताल, रूपक, चंद्रक्रीड़ा, सवारी, पंजाबी, धुमाली, धमार इत्यादि।

*आलाप अथवा बेहेलावे -* आकार में स्वर की ताकत और आवश्यक भाव धारा बहाने के लिये, धीमी गति से, ह्रदयवेधी ढंग से, जो राग स्वरों के छोटे-छोटे स्वर समूह, रुकते हुए लिये जाते हैं वे ही आलाप हैं। मींड प्रधान सरस स्वर योजना ही आलाप का आधार है।

*तान* - राग के स्वरों को तरंग या लहर के समान, न रुकते हुए, न ठिठकते हुए सरस लयपूर्ण स्वर योजनाएं तरंगित की जाती हैं वे हैं तानें। मोती के दाने के समान एक-एक स्वर का दाना सुस्पष्ट और आकर्षक होना चाहिये, तभी तान का अंग सही माना जाता है।

*मींड* - मींड का अर्थ होता है घर्षण, घसीट। किसी भी स्वर से आवाज़ को न तोडते हुए दूसरे स्वर तक घसीटते हुए ले जाने कि क्रिया को मींड कहते हैं। सुलझे हुए मस्तिष्क और स्वर संस्कारित कंठ की चरम अवस्था होने पर ही मींड कंठ द्वारा तय होती है।

*गमक* - मींड के स्वरों के साथ आवश्यक स्वर को उसके पिछले स्वर से धक्का देना पड़ता है ऐसी क्रिया को गमक कहते हैं।
डी
*बोल*-आलाप बोल-तान - आलाप तानों में लय के प्रकारों के साथ रसभंग न होते हुए भावानुकूल अर्थानुकूल गीत की शब्दावली कहना ही बोल-आलाप बोल-तान की अपनी विशेषता है।

रियाज

रियाज़



रियाज़ स्वत:साठी असतो.
चालून आलेल्या पायवाटेचा
तो शोध असतो.
शोध एका क्षणांत लागत नाही.
अनेक प्रसंगांपैकी एखादा सिद्ध होतो. तो सिद्ध होणारा क्षण
सापडेपर्यंत आपण
त्या शोधाच्या सान्निध्यात असतो.
त्या झपाटणाऱ्या वेडाचा
सहवास हेच संगीत.
रियाज़ म्हणजे नामस्मरण !
कार्यक्रम म्हणजे आरती.
कार्यक्रमाला अनेकजण येतात.
त्यांचे उद्देशही वेगळे असतात. आरतीमध्ये
देहभान हरपणारे
फार थोडे.
आरती म्हणणाराही
प्रत्येकवेळी हरवतोच असं नाही. नामस्मरण
केवळ स्वत:साठी असतं.
नामजप करणारे आपणच.
ऐकणारेही आपणच.
मीच गायक, मीच श्रोता.
मीच माझ्यावर नाराज़ व्हायचं.
मीच खूश व्हायचं.
खूश होण्याचे क्षण कमी असतात. कारण
स्वत:ला प्रसन्न करणं
फार अवघड असतं.
प्रत्येक वेळी
तुमच्यापेक्षा
उंच शिखर तुम्हाला खुणावतं. मैफलीत तसं नसतं.
तुम्ही जीव ओतून गायलात
तरी ऐकणाराला
सगळं गाणं ऐकू जात नाही. प्रत्येकाला
वैयक्तिक कुवतीप्रमाणे
स्वरांची ओळख झालेली असते. तेवढंच गाणं त्यांच्यापर्यंत पोहोचतं. तर
काही रसिकांची उंची
अफाट असते.
तिथं आपल्याला जाता येत नाही.
मग जशी टीका सहन होत नाही,
तशी नावाजणीही पेलत नाही.
मैफल
तुमच्या मालकीची नसते.
तिचं यशापयश
अनेकांच्या स्वाधीन असतं.
मैफल संपूर्ण यशस्वी झाली
तरीही काही जागा
श्रोत्यांना हेरताच आल्या नाहीत
हे शल्य मागं उरतं.
ज्या व्यक्तीने
संगीताचा व्यासंग केला आहे,
त्याला स्वरास्वरामागील
रियाज़ ऐकू येत असतो..



लेखिका
आचार्या प्रभा अत्रे

जागतिक संगीत दिन

आज २१ जुन

आज जागतिक संगीत दिवस
संगीत माणसाला आत्मिक आनंद देत असते. संगीत भावनाशील माणसाला बेभान करते. संगीताच्या धूनने माणसं थिरकतात, नाचतात. आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा अविष्कार प्रकट करतात. संगीत मानवी स्वास्थ्याला पोषक असते. जागतिक पातळीवर संगीत-दिन साजरा करण्याची प्रथा प्रथम फ्रान्सने पाडली. तिथे या दिवसाला फेटे डे ला म्युसिक्यू असे संबोधितात. वास्तविक, लेबोनिज लोकांच्या संगीत महोत्सवाचा एक भाग आहे. फ्रान्समधील एक ख्यातनाम संगीत दिग्दर्शक मॉरीश फ्लेरेट यांनी त्यावेळेच्या तिथल्या सांस्कृतिक विभागासाठी या सोहळ्याची सुरुवात केली होती. जगभर २१ जून या दिवशी संगीताचा महोत्सव साजरा होतो. हा संगीत-दिन साजरा करण्यामागे अनेक कारणे आहेत : * संगीताचा विविध प्रकारे प्रसार करणे. * नवखे तसेच तज्ज्ञ संगीतकारांना रोड- शो करण्यास प्रोत्साहन देणे. * फ्रान्समध्ये एक घोषणा आहे : फेटेस डे ला म्युसिक्यू (संगीत निर्माण करा). या घोषणेला प्रोत्साहन देणे. * लोकांना मोफत संगीत जलसे ऐकायला मिळावेत. * संगीत जलशांतून लोकांना भिन्न तर्‍हेच्या संगीताची अनुभूती मिळावी. * पॅरिस-स्थित असलेल्या संगीत ऍकॅडेमीकडून सार्वजनिक ठिकाणी होणार्‍या संगीत कार्यक्रमांना अधिकृत मान्यता मिळावी. * फ्रेंच कायद्यानुसार अशाप्रकारच्या जलशांना रात्रीच्यावेळी अधिकृत परवानगी असते व त्याद्वारे होणारे ध्वनी-प्रदूषण स्वीकारार्ह मानले जाते. जगभर ऑस्ट्रेलिया, बेल्जियम, ब्रिटन, लुक्झेम्बर्ग, जर्मनी, स्वीत्झर्लंड, कोस्टा रिका, इस्त्रायल, चीन, भारत, लेबोनन, मलेशिया, मोरोक्को, पाकिस्तान, फिलिपिन्स, रोमानिया, कोलोम्बिया या १७ देशात संगीत-दिन साजरा होतो. अमेरिकेतदेखील २००७ पासून, त्याचा प्रारंभ झाला आहे. संगीताच्या माध्यमातून, जगभर शांती पसरावी हा या दिवशीच्या साजरीकरणाचा हेतू आहे. या सोहळ्यात जे उपक्रम हाती घेतले जातात त्यात, संगीतकारांची विविध प्रकारच्या संगीताची अंत:करणे उलगडवून दाखविणारी भाषणे, कलाकारांचे परिसंवाद, संगीत स्पर्धा व कोडी, संगीताचे रेकॉर्डिंग, संगीत वाद्यांचे प्रदर्शन तसेच तत्संबंधी पेन्टिंग्स्, फलक, शिल्प, व्यक्तीरेखा, छायाचित्रे यांची प्रदर्शने शिवाय विविध देशातल्या संगीततज्ज्ञांना आमंत्रणे देऊन त्यांचे कार्यक्रम आयोजित करणे यांचा समावेश असतो. यंदा, या संगीत दिनाचा तिसावा वर्धापन दिन आहे आणि फ्रान्समध्ये तो धुमधडाक्यात साजरा केला जात आहे. पॅलेस रॉयल गार्डन या ठिकाणी होणार्‍या संगीत-रजनीमध्ये नामवंत संगीतकारांना जनतेसमोर आपली कलाकारी पेश करण्यासाठी आमंत्रित करण्यात आले आहे. ‘युनेस्को’च्या जगभर शांती प्रस्थापित करण्याच्या उद्दिष्टातून, संगीत विशारद लॉर्ड मेहुदी मेनुहीन यांनी १९७५ साली आंतरराष्ट्रीय स्तरावर संगीत दिवसाचा प्रारंभ केला होता, त्याचाही हेतू सर्वसामान्यांना संगीताभिमुख करण्याचा होता. त्यानुसार, १ ऑक्टोबरला १९७५ हा आंतरराष्ट्रीय संगीत-दिन म्हणून साजरा झाला होतो.

पसायदान


आता विश्वात्मकें देवें । येणे वाग्यज्ञें तोषावें ।
तोषोनिं मज ज्ञावे । पसायदान हें ॥
जें खळांची व्यंकटी सांडो । तया सत्कर्मी- रती वाढो ।
भूतां परस्परे पडो । मैत्र जीवाचें ॥
दुरितांचे तिमिर जावो । विश्व स्वधर्म सूर्यें पाहो ।
जो जे वांच्छिल तो तें लाहो । प्राणिजात ॥
वर्षत सकळ मंगळी । ईश्वरनिष्ठांची मांदियाळी ।
अनवरत भूमंडळी । भेटतु भूतां ॥
चलां कल्पतरूंचे आरव । चेतना चिंतामणींचें गाव ।
बोलते जे अर्णव । पीयूषाचे ॥
चंद्र्मे जे अलांछ्न । मार्तंड जे तापहीन ।
ते सर्वांही सदा सज्जन । सोयरे होतु ॥
किंबहुना सर्व सुखी । पूर्ण होऊनि तिन्हीं लोकी ।
भजिजो आदिपुरुखी । अखंडित ॥
आणि ग्रंथोपजीविये । विशेषीं लोकीं इयें ।
दृष्टादृष्ट विजयें । होआवे जी ।
येथ म्हणे श्री विश्वेशराओ । हा होईल दान पसावो ।
येणें वरें ज्ञानदेवो । सुखिया जाला ॥

Disqus Shortname

Comments system

Showing posts with label गायन. Show all posts
Showing posts with label गायन. Show all posts

Sunday, August 7, 2016

कलाकार

पाऊस आणि कलाकार किती सारखे असतात ना... दोघेही मनस्वी, लहरी, थोडेसे आत्मकेंद्री, तरीही हवेहवेसे. बाकीचे सारे विश्व, अगदी सूर्य चंद्रसुद्धा काळ काम वेगाच्या गणितात गुरफटलेले, पण ह्याना मात्र स्थलकालाचे बंधन नाही. अर्थात दैवी स्रुजनाचा स्पर्श झाल्यावर ह्या चौकटीत कसं बसणार!!
मैफल रंगवण्याची दोघांचीही ताकद असामान्य. संथ ठायीत आकाशात विहरणारे गंभीर गर्द जांभळे मेघ एकाएकी मध्यलयीत बरसू लागतात. लय वाढत जाते तशी मैफिल अधिक गूढ गहिरी होत जाते. अचानक एखादा आर्त सूर विजेसारखा लखकन काळीज उजळून जातो. आधी सौम्य म्रुदू भासणारया सरी अाता अधिकाधिक द्रुत, प्रवाही होत जातात आणि त्या सरीत सारे चिंब भिजून जातात. सगळे सचैल झाल्यावर हे नाट्य थोडावेळ शांत होते.
ह्या उन्मनी अवस्थेत एखादी नाजुक हळवी सर ठुमरीसारखी बरसून जाते आणि सगळे मुग्ध उत्फुल्ल होतात. अवचित आलेली ही सर आणि ठुमरी ह्यांमधे कुणाचा श्रुंगार जास्त लोभस हे कसं ठरवायचं??

मैफिलीचा उत्तररंग सुरू होतो. अखेर श्रावणसरी भैरवी गातात आणि मैफल सरते. शिल्लक राहते एक त्रुप्ती, समाधान आणि पुनरुक्तीची हुरहुर......

अर्थात मैफल रंगण्यासाठी फक्त पाऊस किंवा कलाकार पुरेसा नाही. सरीसाठी आसुसलेली भुई आणि सुरासाठी आसुसलेला रसिक ह्यांची तगमगही तीव्र हवी आणि पहिल्या थेंबाने किंवा षड्जाने मोहरलेली दादही म्रुद्गंधी हवी.

अखेर पावसाचा प्रवास भुईपाशी संपतो आणि कलाकाराचा रसिकापाशी. कारण त्याची उत्कटता, आवेग, उत्स्फुर्तता, संदिग्धता आणि सर्जनशीलता समजेल, रुजवेल आणि फुलवेल अशा ताकदीची जमीन किंवा रसिक लाभला तरच हा स्रुजनसोहळा उत्कर्षबिंदूला जाऊन पोचताे, कलावंत आणि रसिक, दोघांसाठीही...

गायकी के 8 अंग

*गायकी के 8 अंग (अष्टांग गायकी)*

वातावरण पर प्रभाव डालने के लिये राग मे गायन, वादन के अविभाज्य 8 अंगों का प्रयोग होना चाहिये। ये 8 अंग या अष्टांग इस प्रकार हैं - स्वर, गीत, ताल और लय, आलाप, तान, मींड, गमक एवं बोलआलाप और बोलतान। उपर्युक्त 8 अंगों के समुचित प्रयोग के द्वारा ही राग को सजाया जाता है।

*स्वर* - स्वर एक निश्चित ऊँचाई की आवाज़ का नाम है। यह कर्ण मधुर आनंददायी होती है। जिसमें स्थिरता होनी चाहिये, जिसे कुछ देर सुनने पर मन में आनंद की लहर पैदा होनी चाहिये। यह अनुभूति की वस्तु है। सा, रे, ग, म, प, ध और नि जिन्हें क्रमश: षडज, ऋषभ, गंधार, मध्यम, पंचम, धैवत और निषाद के नाम से ग्रंथों में वर्णित किया गया है। 12 स्वरों के नाम इस प्रकार हैं - सा, रे कोमल, रे शुद्ध, ग कोमल, ग शुद्ध, म शुद्ध, म तीव्र, पंचम, ध कोमल, ध शुद्ध, नि कोमल और नि शुद्ध।

*गीत, बंदिश* - बंदिश, परम आकर्षक सरस स्वर में डूबी हुई, भावना प्रधान एवं अर्थ को सुस्पष्ट करने वाली होनी चाहिये। गायक के कंठ द्वारा अपने सत्य रूप में अभिव्यक्त होने चाहिये गीत।

*ताल* - ताल एक निश्चित मात्राओं मे बंधा और उसमे उपयोग में आने वाले बोलों के निश्चित् वज़न को कहते हैं। मात्रा (beat) किसी भी ताल के न्यूनतम अवयव को कहते हैं। हिन्दुस्तानी संगीत प्रणाली में विभिन्न तालों का प्रयोग किया जाता है। जैसे, एकताल, त्रिताल (तीनताल), झपताल, केहरवा, दादरा, झूमरा, तिलवाड़ा, दीपचंदी, चांचर, चौताल, आडा-चौताल, रूपक, चंद्रक्रीड़ा, सवारी, पंजाबी, धुमाली, धमार इत्यादि।

*आलाप अथवा बेहेलावे -* आकार में स्वर की ताकत और आवश्यक भाव धारा बहाने के लिये, धीमी गति से, ह्रदयवेधी ढंग से, जो राग स्वरों के छोटे-छोटे स्वर समूह, रुकते हुए लिये जाते हैं वे ही आलाप हैं। मींड प्रधान सरस स्वर योजना ही आलाप का आधार है।

*तान* - राग के स्वरों को तरंग या लहर के समान, न रुकते हुए, न ठिठकते हुए सरस लयपूर्ण स्वर योजनाएं तरंगित की जाती हैं वे हैं तानें। मोती के दाने के समान एक-एक स्वर का दाना सुस्पष्ट और आकर्षक होना चाहिये, तभी तान का अंग सही माना जाता है।

*मींड* - मींड का अर्थ होता है घर्षण, घसीट। किसी भी स्वर से आवाज़ को न तोडते हुए दूसरे स्वर तक घसीटते हुए ले जाने कि क्रिया को मींड कहते हैं। सुलझे हुए मस्तिष्क और स्वर संस्कारित कंठ की चरम अवस्था होने पर ही मींड कंठ द्वारा तय होती है।

*गमक* - मींड के स्वरों के साथ आवश्यक स्वर को उसके पिछले स्वर से धक्का देना पड़ता है ऐसी क्रिया को गमक कहते हैं।
डी
*बोल*-आलाप बोल-तान - आलाप तानों में लय के प्रकारों के साथ रसभंग न होते हुए भावानुकूल अर्थानुकूल गीत की शब्दावली कहना ही बोल-आलाप बोल-तान की अपनी विशेषता है।

रियाज

रियाज़



रियाज़ स्वत:साठी असतो.
चालून आलेल्या पायवाटेचा
तो शोध असतो.
शोध एका क्षणांत लागत नाही.
अनेक प्रसंगांपैकी एखादा सिद्ध होतो. तो सिद्ध होणारा क्षण
सापडेपर्यंत आपण
त्या शोधाच्या सान्निध्यात असतो.
त्या झपाटणाऱ्या वेडाचा
सहवास हेच संगीत.
रियाज़ म्हणजे नामस्मरण !
कार्यक्रम म्हणजे आरती.
कार्यक्रमाला अनेकजण येतात.
त्यांचे उद्देशही वेगळे असतात. आरतीमध्ये
देहभान हरपणारे
फार थोडे.
आरती म्हणणाराही
प्रत्येकवेळी हरवतोच असं नाही. नामस्मरण
केवळ स्वत:साठी असतं.
नामजप करणारे आपणच.
ऐकणारेही आपणच.
मीच गायक, मीच श्रोता.
मीच माझ्यावर नाराज़ व्हायचं.
मीच खूश व्हायचं.
खूश होण्याचे क्षण कमी असतात. कारण
स्वत:ला प्रसन्न करणं
फार अवघड असतं.
प्रत्येक वेळी
तुमच्यापेक्षा
उंच शिखर तुम्हाला खुणावतं. मैफलीत तसं नसतं.
तुम्ही जीव ओतून गायलात
तरी ऐकणाराला
सगळं गाणं ऐकू जात नाही. प्रत्येकाला
वैयक्तिक कुवतीप्रमाणे
स्वरांची ओळख झालेली असते. तेवढंच गाणं त्यांच्यापर्यंत पोहोचतं. तर
काही रसिकांची उंची
अफाट असते.
तिथं आपल्याला जाता येत नाही.
मग जशी टीका सहन होत नाही,
तशी नावाजणीही पेलत नाही.
मैफल
तुमच्या मालकीची नसते.
तिचं यशापयश
अनेकांच्या स्वाधीन असतं.
मैफल संपूर्ण यशस्वी झाली
तरीही काही जागा
श्रोत्यांना हेरताच आल्या नाहीत
हे शल्य मागं उरतं.
ज्या व्यक्तीने
संगीताचा व्यासंग केला आहे,
त्याला स्वरास्वरामागील
रियाज़ ऐकू येत असतो..



लेखिका
आचार्या प्रभा अत्रे

जागतिक संगीत दिन

आज २१ जुन

आज जागतिक संगीत दिवस
संगीत माणसाला आत्मिक आनंद देत असते. संगीत भावनाशील माणसाला बेभान करते. संगीताच्या धूनने माणसं थिरकतात, नाचतात. आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा अविष्कार प्रकट करतात. संगीत मानवी स्वास्थ्याला पोषक असते. जागतिक पातळीवर संगीत-दिन साजरा करण्याची प्रथा प्रथम फ्रान्सने पाडली. तिथे या दिवसाला फेटे डे ला म्युसिक्यू असे संबोधितात. वास्तविक, लेबोनिज लोकांच्या संगीत महोत्सवाचा एक भाग आहे. फ्रान्समधील एक ख्यातनाम संगीत दिग्दर्शक मॉरीश फ्लेरेट यांनी त्यावेळेच्या तिथल्या सांस्कृतिक विभागासाठी या सोहळ्याची सुरुवात केली होती. जगभर २१ जून या दिवशी संगीताचा महोत्सव साजरा होतो. हा संगीत-दिन साजरा करण्यामागे अनेक कारणे आहेत : * संगीताचा विविध प्रकारे प्रसार करणे. * नवखे तसेच तज्ज्ञ संगीतकारांना रोड- शो करण्यास प्रोत्साहन देणे. * फ्रान्समध्ये एक घोषणा आहे : फेटेस डे ला म्युसिक्यू (संगीत निर्माण करा). या घोषणेला प्रोत्साहन देणे. * लोकांना मोफत संगीत जलसे ऐकायला मिळावेत. * संगीत जलशांतून लोकांना भिन्न तर्‍हेच्या संगीताची अनुभूती मिळावी. * पॅरिस-स्थित असलेल्या संगीत ऍकॅडेमीकडून सार्वजनिक ठिकाणी होणार्‍या संगीत कार्यक्रमांना अधिकृत मान्यता मिळावी. * फ्रेंच कायद्यानुसार अशाप्रकारच्या जलशांना रात्रीच्यावेळी अधिकृत परवानगी असते व त्याद्वारे होणारे ध्वनी-प्रदूषण स्वीकारार्ह मानले जाते. जगभर ऑस्ट्रेलिया, बेल्जियम, ब्रिटन, लुक्झेम्बर्ग, जर्मनी, स्वीत्झर्लंड, कोस्टा रिका, इस्त्रायल, चीन, भारत, लेबोनन, मलेशिया, मोरोक्को, पाकिस्तान, फिलिपिन्स, रोमानिया, कोलोम्बिया या १७ देशात संगीत-दिन साजरा होतो. अमेरिकेतदेखील २००७ पासून, त्याचा प्रारंभ झाला आहे. संगीताच्या माध्यमातून, जगभर शांती पसरावी हा या दिवशीच्या साजरीकरणाचा हेतू आहे. या सोहळ्यात जे उपक्रम हाती घेतले जातात त्यात, संगीतकारांची विविध प्रकारच्या संगीताची अंत:करणे उलगडवून दाखविणारी भाषणे, कलाकारांचे परिसंवाद, संगीत स्पर्धा व कोडी, संगीताचे रेकॉर्डिंग, संगीत वाद्यांचे प्रदर्शन तसेच तत्संबंधी पेन्टिंग्स्, फलक, शिल्प, व्यक्तीरेखा, छायाचित्रे यांची प्रदर्शने शिवाय विविध देशातल्या संगीततज्ज्ञांना आमंत्रणे देऊन त्यांचे कार्यक्रम आयोजित करणे यांचा समावेश असतो. यंदा, या संगीत दिनाचा तिसावा वर्धापन दिन आहे आणि फ्रान्समध्ये तो धुमधडाक्यात साजरा केला जात आहे. पॅलेस रॉयल गार्डन या ठिकाणी होणार्‍या संगीत-रजनीमध्ये नामवंत संगीतकारांना जनतेसमोर आपली कलाकारी पेश करण्यासाठी आमंत्रित करण्यात आले आहे. ‘युनेस्को’च्या जगभर शांती प्रस्थापित करण्याच्या उद्दिष्टातून, संगीत विशारद लॉर्ड मेहुदी मेनुहीन यांनी १९७५ साली आंतरराष्ट्रीय स्तरावर संगीत दिवसाचा प्रारंभ केला होता, त्याचाही हेतू सर्वसामान्यांना संगीताभिमुख करण्याचा होता. त्यानुसार, १ ऑक्टोबरला १९७५ हा आंतरराष्ट्रीय संगीत-दिन म्हणून साजरा झाला होतो.

पसायदान


आता विश्वात्मकें देवें । येणे वाग्यज्ञें तोषावें ।
तोषोनिं मज ज्ञावे । पसायदान हें ॥
जें खळांची व्यंकटी सांडो । तया सत्कर्मी- रती वाढो ।
भूतां परस्परे पडो । मैत्र जीवाचें ॥
दुरितांचे तिमिर जावो । विश्व स्वधर्म सूर्यें पाहो ।
जो जे वांच्छिल तो तें लाहो । प्राणिजात ॥
वर्षत सकळ मंगळी । ईश्वरनिष्ठांची मांदियाळी ।
अनवरत भूमंडळी । भेटतु भूतां ॥
चलां कल्पतरूंचे आरव । चेतना चिंतामणींचें गाव ।
बोलते जे अर्णव । पीयूषाचे ॥
चंद्र्मे जे अलांछ्न । मार्तंड जे तापहीन ।
ते सर्वांही सदा सज्जन । सोयरे होतु ॥
किंबहुना सर्व सुखी । पूर्ण होऊनि तिन्हीं लोकी ।
भजिजो आदिपुरुखी । अखंडित ॥
आणि ग्रंथोपजीविये । विशेषीं लोकीं इयें ।
दृष्टादृष्ट विजयें । होआवे जी ।
येथ म्हणे श्री विश्वेशराओ । हा होईल दान पसावो ।
येणें वरें ज्ञानदेवो । सुखिया जाला ॥